προσοχή

Στην κοινή ορολογία και στην κλασική ψυχολογία η π. θεωρείται ένα είδος νοητικής ικανότητας, η οποία είναι σε ποικίλο βαθμό ανεπτυγμένη στα διάφορα άτομα, αλλά συνοδεύεται πάντοτε από έντονη συναισθηματική συμμετοχή. Σήμερα έγινε παραδεκτό ότι η π. είναι στιγμιαία πόλωση της συνειδητής ψυχικής ενέργειας προς ένα συγκεκριμένο φυσικό αντικείμενο (ερέθισμα του εξωτερικού κόσμου), ή ψυχικό (π.χ. μία ανάμνηση, ένα συναίσθημα, μια προσδοκία). Όπως όταν ένα αντικείμενο τοποθετείται στην οπτική εστία οργάνου, έτσι και στην έννοια προσέχω έχουμε ένα είδος εκλογής και προσήλωσης προς ένα και μόνο πράγμα, αποκλείοντας όλα τα άλλα. Η π. λοιπόν συνεπάγεται μια έντονη δραστηριότητα, η οποία εκδηλώνεται με την ενδοσκοπική ενέργεια του ατόμου, με τη μιμική του, με πρόσκαιρες μεταβολές που επιφέρει στις οργανικές λειτουργίες (συγκράτηση της αναπνοής, διαταραχή των εγκεφαλικών κυμάτων), με την αυξημένη ή παρατεταμένη προσήλωσή της στο ιδιαίτερο πεδίο της. Ο βαθμός ενέργειας που καταβάλλει θεληματικά το άτομο, η διάρκειά της και η φύση του πεδίου προς το οποίο φαίνεται να στρέφεται, οδήγησαν τους κλασικούς ψυχολόγους να διακρίνουν διάφορα είδη π.· την εκούσια, σε αντίθεση προς την αυθόρμητη ή τη φυσική π. τη συγκεντρωμένη ή την καταμερισμένη· τη σταθερή ή την κυμαινόμενη. Οι διακρίσεις όμως αυτές δεν έχουν ουσιαστικό περιεχόμενο, γιατί η π. είναι πάντα το ίδιο ψυχικό φαινόμενο, που έχει συνεχείς διακυμάνσεις, στρέφεται προς αντικείμενα που παρουσιάζουν ενότητα, άσχετα αν αυτά είναι απλά ή σύνθετα, άυλα ή υλικά, και στην περίπτωση αυτή με μεγαλύτερη ή μικρότερη έκταση στις φυσικές τους διαστάσεις. Η εκλογή του πεδίου της π. βρίσκεται σε άμεση σχέση κυρίως με συναισθηματικές καταστάσεις απροσδόκητες ή συνηθισμένες, δηλαδή με τις διαθέσεις του ατόμου και τα ενδιαφέροντά του. Γι’ αυτό κάποτε αποδίδονται εσφαλμένα σε ελαττώματα π. διαταραχές που έχουν την αιτία τους σε άλλα οργανικά ή ψυχικά αίτια. Η φαινομενική, για παράδειγμα, αφηρημάδα ενός μαθητή μπορεί να προέρχεται από κώφωση που τον απομονώνει από το περιβάλλον του ή από την ύπαρξη διαφορετικών ενδιαφερόντων μεταξύ μαθητή και δασκάλου. Η αντικειμενική μέτρηση της π. στα διάφορα άτομα είναι ένα δύσκολο πρόβλημα της ψυχομετρίας, που δεν βρήκε ακόμα τη λύση του και ίσως δεν είναι δυνατό να έχει ολοκληρωμένη λύση. Δοκίμασαν με διάφορους τρόπους και μεθόδους, π.χ. μετρώντας πόσα σημεία ή αντικείμενα μπορεί να δει το άτομο σε ένα βραχύτατο χρονικό διάστημα (ταχυσκοπία), ή πόσες απλές νοητικές ενέργειες κατορθώνει να κάνει το άτομο (λογαριασμούς, συγκρίσεις) σε ένα ορισμένο χρονικό διάστημα, ή μετρώντας ύστερα από πόσο χρόνο και με ποια ακρίβεια αντιδρά, κατά τον συμφωνημένο τρόπο, σε ένα απλό ερέθισμα (χρόνοι αντίδρασης). Όταν πρόκειται για ενέργειες στις οποίες, ανάλογα με τον τύπο του υποκειμένου, απαιτείται ένα ελάχιστο όριο επιδεξιότητας, εικάζεται ότι η επιτυχία της εκτέλεσης οφείλεται κυρίως στη σημασία που δίνει το άτομο σε αυτό που πρόκειται να κάνει. Αλλά δεν είναι θεμιτό να γενικεύονται τα συμπεράσματα για την απόδοση ενός ατόμου σε μία ειδική ενέργειά του, αν δεν είναι γνωστό και το ενδιαφέρον που έχει ο εξεταζόμενος για τις επιμέρους δραστηριότητές του.

* * *

η, ΝΜΑ [προσέχω]

1. η προσήλωση τού νου σε κάτι («προσοχὴ ἀκροατοῡ τῷ λέγοντι», Διον. Αλ.)

2. φροντίδα, επιμέλεια («μετέφερε όλες τις αποσκευές με προσοχή»)

3. πρόνοια, προφύλαξη ή και επαγρύπνηση για την αποφυγή κάποιου ανεπιθύμητου πράγματος

νεοελλ.

1. (ψυχολ.) επικέντρωση ή προσήλωση τής συνείδησης σε ένα συγκεκριμένο αντικείμενο, νοητό ή αισθητό, σε βαθμό που άλλα ερεθίσματα να μη μπορούν να τήν αποσπάσουν από αυτό

2. η κλητ. προσοχή! α) (ως επιφών.) να είσαι προσεκτικός, πρόσεχε!

β) (αθλ. -στρ.) παράγγελμα σε εκτέλεση τού οποίου οι γυμναζόμενοι ή οι στρατιωτικοί διατηρούν το σώμα τους ακίνητο σε όρθια στάση με τα χέρια κολλημένα στο σώμα και τα πέλματα τών ποδιών ενωμένα στις φτέρνες

αρχ.

η προσέγγιση πλοίου στην ξηρά, προσόρμιση.